Nhà thờ Đức bà Paris (Notre-Dame de Paris), một nhà thờ Thiên Chúa Giáo nằm trên đảo Île de la Cité, một hòn đảo nhỏ nằm giữa dòng sông Seine ở trung tâm thủ đô nước Pháp, là một điểm du lịch lừng danh ở nước Pháp.


Nhà thờ Đức Bà Paris là một trong những biểu tượng được công nhận rộng rãi nhất của không chỉ của thành phố Paris mà cả còn của cả nước Pháp. Đây là nhà thờ chính tòa của Tổng giáo phận Paris, Notre-Dame do Tổng giám mục Paris (Michel Aupetit) quản lý.

Tổng giám mục Michel Aupetit

LỊCH SỬ HÌNH THÀNH
Việc xây dựng nhà thờ là cả một dự án quy hoạch đô thị:
  • Nhà thờ cũ Saint-Etienne sẽ bị phá bỏ.
  • Bố trí sân trước nhà thờ mới như một khoảng trung gian giữa những người ngoại đạo và các tín đồ Công giáo.
  • Vạch ra con phố Neuve-Notre-Dame rộng 6 mét, cho phép một lượng lớn dân chúng đến nhà thờ.
  • Tòa giám mục và Hôtel-Dieu cũng được xây dựng lại.

Nhà thờ Đức Bà đã xây trên khoảng đất san bằng của nhà thờ Cơ Đốc Saint Etienne (St. Stephens) trước đó. Nhà thờ Cơ Đốc St. Stephens này lại là thoát hình từ nguyên thủy của một cái đền theo kiểu Pháp cổ - La Mã (gallo-romain), từ một đền Công giáo rồi biến hình thành Nhà thờ cấu trúc kiểu Latin Saint Etienne. Sau cùng, nhà thờ mới có tên là Nhà Thờ Đức Bà từ sự hoàn toàn cống hiến cho Đức Mẹ. Nhà thờ được khởi công xây dựng từ thế kỉ XII. Quá trình thi công công trình diễn ra liên tục gần 200 năm (bắt đầu khởi công từ năm 1160 dưới thời Tổng giám mục Maurice de Sully để thờ Đức Mẹ).
  • 1163-1182: Xây dựng dàn hợp xướng (ca đoàn) và 2 hành lang.
  • 1182-1190: Xây dựng hai gian đầu của điện trung tâm và 2 gian bên cạnh khán đài.
  • 1190-1225: Xây dựng hai mặt tiền và hai gian cuối cùng của điện.
  • 1225-1250: Xây dựng hành lang thượng, hai tháp cùng thay đổi, mở rộng các cửa sổ.
  • 1350: Chính thức xây dựng xong.

Nhà thờ đã trải qua không ít thăng trầm để có thể trở thành một biểu tượng văn hóa nổi tiếng của nước Pháp như hiện nay. Vào những năm 1790, khi ngày càng có nhiều người bắt đầu lên tiếng phản đối nhà thờ vì nó được coi là nơi chỉ dành cho người giàu có, hoàng gia trong xã hội Pháp. Sự mâu thuẫn này ngày càng tăng lên, đỉnh điểm là khi đám đông người Pháp xông vào Nhà thờ và tuyên bố rằng nó không còn được sử dụng nữa. Họ cướp phá di tích, tranh vẽ và các đồ vật có giá trị. Hậu quả là 28 bức tượng bị chặt đầu, hầu hết cơ sở vật chất của nhà thờ đều bị phá hủy. Phải thật sự cho đến khi Napoléon tự tuyên bố mình là Hoàng đế nước Pháp và thực hiện nghi lễ đăng quang tại đây thì nhà thờ mới thực sự “yên bình”.


Trong thời gian diễn ra Cuộc Cách mạng Pháp 1789, nhiều phần tượng điêu khắc, miệng máng xối hình thú và nội thất bên trong Nhà thờ đã bị tháo bỏ và phá huỷ. Thậm chí những bức tượng các vua xứ Judah cũng bị phá hủy nghiêm trọng vì Những nhà hoạt động cách mạng đã nhầm lẫn những bức tượng này hiện thân cho các vị vua Pháp chứ không phải là các vị vua trong kinh thánh. Và cũng vào thời kỳ này, nhà thờ bị đổi tên thành “Đền thờ Nữ thần lý trí”. Mãi đến thế kỷ 19, Nhà thờ Đức bà Paris mới được khôi phục hoàn toàn.

PHONG CÁCH KIẾN TRÚC

Đây là một nhà thờ Công giáo tiêu biểu cho phong cách kiến trúc Gothic, nhưng việc sử dụng sáng tạo của mái cong kiểu vòm có sườn và trụ bay, cửa sổ bông gió và kính màu ghép khổng lồ đầy màu sắc kết hợp chủ nghĩa tự nhiên và phong phú của trang trí điêu khắc làm cho nó khác biệt với phong cách kiến trúc Roman trước đó. Kiến trúc sư đã thiết kế công trình này vẫn luôn giấu tên.


Nhà thờ Đức Bà mang đậm hơi thở của phong cách kiến trúc Gothic. Đây là công trình tôn giáo nổi tiếng nhất của phong cách kiến trúc Gothic, Nhà thờ Đức Bà Paris có các mái vòm cong hình xương cá đối xứng hai bên. Bên ngoài có các tháp nhọn, bên trong là mái trần cao vút với các tấm kính và ô cửa sổ vạn hoa tạo nên một công trình có kiến trúc tinh tế, hài hòa.

Nói về phong cách kiến trúc Gothic bắt nguồn từ Tây Âu, ban đầu có tên là Francigenum Opus, có nghĩa là tác phẩm của người Pháp nên thường được gọi là kiến trúc kiểu Pháp. Đã có không ít công trình mang đặc trưng kiến trúc Gothic đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Nhà thờ Đức Bà Paris được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vào năm 1991. Kiến trúc nhà thờ Gothic tuân theo những chế định nhất định.


Từ dưới lên trên được chia làm 3 phần

Phần dưới cùng là cửa, thường có ba hốc cửa rất sâu (chiều sâu của hốc có thể chiếm hẳn một bước nhà).

Phần giữa ở chính giữa cửa sổ tròn to bằng kính màu được tô điểm như những bông hoa hồng.


Phần trên cùng là hành lang và hai tháp chuông.


Thường có chiều cao từ 38-42 mét, riêng tòa tháp có thể cao đến 60m, cửa sổ kính màu ở mặt cửa vào chính phía tây có thể lớn tới 8-12 mét.


Công trình kiến trúc với nhiều cửa sổ rộng, đón ánh sáng vào bên trong nhà thờ. Có thể có cửa sổ kính tròn rất lớn làm bằng kính ở mặt Tây, và hai bên cánh Nam và Bắc.


Mặt Tây có cửa vào được trang trí lộng lẫy nhất; ở phần Hậu cung phía Đông thường có những gian thờ nửa đường tròn.

Cho đến nay, Gothic vẫn đang là phong cách gây được sức hút lớn. Đồng thời, được mở rộng, ứng dụng nhiều trong lĩnh vực nội thất.

KẾT CẤU CÔNG TRÌNH

Tổng thể nhà thờ cao 96 mét. Thiết kế mặt tiền cân bằng độ thẳng đứng của tòa tháp đôi (mỗi tháp cao 69 mét) với dải ngang của các phòng trưng bày được trang trí, hai tháp đôi song song và hướng lưng vào nhau. Từ trên hai ngọn tháp có thể nhìn sang hướng Bắc và hướng Nam của Paris. Hai đỉnh tháp chuông nhìn như đang vươn tới trời xanh, thể hiện sự mạnh mẽ, trường tồn.


Đặc trưng nổi bật bao gồm:

  • Kết cấu với các hình khối được xây dựng theo chiều thẳng đứng.
  • Chiều cao của các công trình dao động trong khoảng 38m – 42m.
  • Mái vòm nhọn.
  • Cấu trúc dạng xương mảnh mai.
  • Thiết kế không gian với hệ thống cửa sổ lớn cùng vật liệu là kính màu sáng tạo.


Nhà thờ Đức Bà có sức chứa lên tới 6.500 người. Mặt bằng hình chữ thập, gian giữa được nâng cao, xuyên qua và tháp của nó được vay mượn từ kiến trúc Roman thế kỷ XI. Những cột chống hình vòm bên ngoài được gọi là “trụ bay”. Những thứ này không được đưa vào kiến trúc ban đầu của toà nhà mà được đưa vào khi các vết nứt ở các bức tường mỏng phía trên do sức nặng của mái vòm. Các kiến trúc sư đã sử dụng các trụ đỡ quanh chỗ ngồi của dàn đồng ca và gian giữa của thánh đường, với mục đích khắc phục các vết nứt do bức tường bị nghiêng trong quá trình mở rộng quy mô của tòa thánh đường. Về sau, những trụ đỡ được chạm trổ tinh vi vô tình trở thành điểm nhấn bên trong tòa thánh đường. Đặc biệt hơn hết, phần mặt tiền được thiết kế theo tỉ lệ vàng chuẩn nhất.



Phác thảo trang trí mặt đứng

Các bốt lớn chống lại lực đẩy ra ngoài từ các vòm xương sườn của gian giữa. Trọng lượng của các tháp nhọn hình tòa nhà giúp giữ đường lực đẩy một cách an toàn trong các trụ.


Cấu trúc trụ đỡ phức tạp

Kiểu truyền lực từ mái xuống 

Các trụ bay sau này của đỉnh Notre-Dame (thế kỷ 14) đạt 15 mét (50') tính từ tường đến các giá đỡ phản.


Ba cửa lớn chạm trổ cầu kỳ, đẹp mắt với tỷ lệ không cân xứng. Cửa giữa cao nhất và rộng hơn hai cửa còn lại. Cửa giữa nổi bật lên bức tranh điêu khắc tái hiện khung cảnh buổi phán xét cuối cùng của Chúa. Và 3 cửa sổ hoa hồng nổi tiếng có bán kính 1m, cửa sổ phía nam làm từ 84 ô kính màu.

Ba cửa lớn với những dấu chạm khắc tinh tế

Cửa sổ hoa hồng nổi tiếng có bán kính 1m, cửa sổ phía nam làm từ 84 ô kính màu.

Cửa sổ hoa hồng

Vật liệu xây dựng nhà thờ Đức Bà Paris chủ yếu là đá vôi, gỗ, sắt và chì. Đá vôi được sử dụng là Lutetian Limestone – cùng loại đã được xây dựng cho lâu đài Versailles.

Lutetian Limestone

Chất liệu gỗ được sử dụng trong nhà thờ thật sự khiến người ta phải kinh ngạc bởi sự chắc chắn của chúng. Có 52 mẫu rừng được chặt ở TK XII để dựng mái nhà này. Kết cấu mái chắc chắn này đã gây không ít khó khăn cho những người thợ khi thi công công trình thế kỷ này. Phần lớn mái nhà của nhà thờ đều được làm bằng gỗ nhưng chưa bao giờ có trường hợp côn trùng xâm nhập như mối, mọt hoặc chúng bị suy yếu theo thời gian. Đặc biệt hơn là trong vụ hỏa hoạn năm 2019 vừa rồi, nhiều phần gỗ hoàn toàn không bị hư hại. Đây vẫn là một sự kinh ngạc cho giới nghiên cứu từ trước tới nay về nguồn gốc cũng như cách xây dựng, bảo quản chất liệu gỗ đặc biệt này.


Kết cấu phần mái

Cấu trúc xây dựng bên ngoài nhà thờ mạnh mẽ gồm: tháp chuông, tường chắn và cổng.


NGOẠI THẤT

MẶT TIỀN PHÍA TÂY

Việc xây dựng mặt tiền phía tây bắt đầu vào năm 1200 dưới thời giám mục Eudes de Sully. Nó tiếp tục với Giám mục Guillaume d'Auvergne, cố vấn và cha giải tội của Saint Louis. Nó kết thúc với tháp phía bắc vào năm 1240 sau đó là tháp phía nam vào năm 1250. Một số kiến ​​trúc sư đã thành công trong việc hiện thực hóa nó.


Mặt tiền phía Tây đóng vai trò là lối vào chính của các tín đồ, cũng như lối vào của ánh sáng và là nơi khuếch tán âm thanh của chuông trong tháp.

Điểm mạnh của mặt tiền phía Tây này dựa trên một tập hợp các đường dọc (bốn trụ và hai tháp) và ngang (cổng, phòng trưng bày các vị vua, vịnh, cột). Kích thước hùng vĩ của nó là kết quả của một kỳ công công nghệ thời bấy giờ: chiều rộng 41m, chiều cao 69m cho đến đỉnh tháp.

Sự đơn giản hài hòa về tỷ lệ của nó tạo nên vẻ đẹp mê hoặc. Kiến trúc sư Le Corbusier đã nói vào thế kỷ 20 về sự sáng tạo thuần túy của tinh thần được chi phối bởi hình vuông và hình tròn, làm nên sự thuần khiết về mặt hình học. Hình vuông tượng trưng cho thế giới lý trí, không gian giới hạn trong khi hình tròn là biểu tượng của trạng thái tinh thần, của cái vô hạn, của thần thánh.

Hệ thống cổng gồm 3 cổng với kích thước không đồng đều:

Cổng lớn nhất ở giữa: mô tả Cảnh Phán Xét Cuối Cùng (The portal of the Last Judgment) với 3 phần:

  • Phần thấp nhất nói về các thói xấu và các đức tính.
  • Phần giữa trình bày cảnh Chúa Jesus và các Tông Đồ.
  • Phần trên cùng là cảnh Khải Hoàn của Chúa sau khi Phục Sinh.

Cổng bên trái: Cổng của Đức nữ Đồng Trinh Maria (The portal of the Virgin) mô tả Hoàng Đạo (the Zodiac) và cảnh đăng quang của Đức Mẹ.


Cổng bên phải - Thánh Anne: Phần bên phải của mặt tiền được gọi là Phần của Thánh Anne (the portal of St. Anne), diễn tả cảnh Đức Mẹ Đồng Trinh và Chúa Hài Đồng lên ngôi Vương. Đây là phần điêu khắc đẹp nhất và được bảo toàn cẩn thận nhất của Nhà Thờ.


Sáu cánh cửa lớn được trang trí bằng những cốt sắt uốn nắn tuyệt đẹp và những hình tượng các thánh điêu khắc trên cạnh những vòm cong.

Bên trên các cổng là dãy 28 tượng các vị vua đại diện cho 28 triều đại vua Juda trước Chúa.


Phòng trưng bày của các vị vua được bao bọc bởi một sân thượng nhỏ được bao quanh bởi một lan can mở, tạo thành phòng trưng bày của Đức Trinh Nữ. Ở trung tâm của mặt tiền, một cửa sổ hoa hồng có đường kính 9,60 m được làm vào khoảng năm 1225. Hai thiên thần với chân nến tượng trưng cho “lỗi lầm” và “sự cứu chuộc”, bao quanh một bức tượng trung tâm của Đức mẹ Đồng trinh.


Hai tòa tháp hình vuông cao 69 mét, hướng về hai hướng Bắc và Nam. Tháp phía nam được xây dựng vào khoảng năm 1220-1240, sau đó là tháp phía bắc trong khoảng thời gian từ năm 1235 đến năm 1250. Tháp phía Bắc có 4 quả chuông, phía Nam là chuông Emanuel, là cái lớn nhất trong tổng số 10 chuông của nhà thờ, với cân nặng lên đến 23 tấn. Qủa chuông được đặt tên theo một vị Thánh.


MẶT TIỀN PHÍA BẮC

Vào giữa thế kỷ 13, các nhà giáo đã quyết định sửa đổi hình dạng của nhà thờ và thêm một cầu thang nhô ra ngoài. Mặt tiền phía bắc tạo thành một vịnh dài và thiếu ánh sáng. Nó được chia thành ba tầng, hơi lùi vào nhau. Nó giáp với một con phố nhỏ và không bao giờ được hưởng ánh nắng trực tiếp.


Mặt tiền của cây thánh giá phía bắc có các yếu tố kiến ​​trúc giống như của chữ thập phía nam: một đầu hồi nối với cổng chính, một phòng trưng bày với cửa sổ hoa hồng lớn ở trung tâm.

Bức tượng Đức Mẹ Đồng trinh và Hài nhi được đặt ở rumeau, ở trung tâm của cổng chính. Cây đinh lăng, ở phần dưới của tympanum, đại diện cho bốn cảnh trong thời thơ ấu của Chúa Kitô: Chúa giáng sinh, buổi thuyết trình trong đền thờ, vụ thảm sát người vô tội của Hêrôđê và chuyến bay vào Ai Cập. Vẻ thanh lịch tỉnh táo, nét thanh tú của những khuôn mặt, những tấm màn với những nếp gấp sâu là đặc trưng của nghệ thuật điêu khắc Paris thế kỷ XIII.


MẶT TIỀN PHÍA NAM

Phía Nam là Cổng Saint-Étienne. Cánh cổng phía nam tỏ lòng kính trọng với Stephen, người đầu tiên tử vì đạo của Cơ đốc giáo. Nó gợi lên tên của nhà thờ thánh đường đầu tiên ở Paris. Được xây dựng vào thế kỷ 13, nó đã được trùng tu rộng rãi vào thế kỷ 19.


Trụ cổng kể về cuộc đời của Thánh Stephen, vị tử đạo Cơ đốc đầu tiên trong các bức phù điêu. Được chia thành ba thanh ghi ngang xếp chồng lên nhau, trang trí của Tympanum có thể được đọc từ dưới lên trên và từ trái sang phải.
  • Hàng dưới cùng là Thánh Stephen giảng đạo Cơ đốc và sau đó ông bị đưa ra trước quan tòa.
  • Việc ném đá Thánh Stephen và sự cố thủ của ông được thể hiện ở hàng giữa.
  • Ở trên cùng: Đức Chúa được bao quanh bởi các thiên thần ban phước.
Cây cột trung tâm giữa hai cánh cửa, là tượng Thánh Stephen, một tác phẩm của Geoffroi-Dechaume được phục dựng vào thế kỷ 19.


Vòm ba của cánh cửa được điêu khắc với hai mươi mốt vị tử đạo được các thiên thần đăng quang, trong số đó có Saint Denis, Saint Vincent, Saint Eustache, Saint Maurice, Saint Laurent, Saint Clement, Saint George và những người khác mà danh tính của họ vẫn chưa được xác định.


Ở mỗi bên của cổng, ba bức tượng của các sứ đồ có niên đại từ thế kỷ 19 được phục chế. Chúng thay thế những cái đã biến mất trong cuộc Cách mạng. Các hốc cao phía trên ngôi nhà có các bức tượng của Moses và Aaron.


Mông bay (flying buttress): Các trụ bay lớn là nhân chứng cho thiên tài của các kiến ​​trúc sư thế kỷ 13. Công trình xây dựng của chúng là một kỳ công kiến ​​trúc đặc biệt trong kiến ​​trúc Gothic. Chúng nâng đỡ đỉnh của các bức tường thánh đường. Chúng có một chức năng kép: nâng cao mặt tiền để ngăn nó sụp đổ dưới sức nặng của hầm và giải quyết vấn đề thoát nước mưa mà không chảy ra đá.


Gargoyles: Ngày nay, nước mưa từ trên mái vẫn được dẫn qua các máng và chảy xuống từ miệng những hình đầu thú này, độ xa đủ để giữ cho nền móng của công trình được khô ráo và chắc chắn. Chức năng đặc biệt này cũng là minh chứng cho từ "gargoyle" (máng nước hình đầu thú) có nguồn gốc từ động từ tiếng Pháp "gargouiller" nghĩa là nước chảy qua họng. Để tìm thấy những chiếc máng đặc biệt này du khách hãy đi bộ dọc theo phía bắc nhà thờ.


NỘI THẤT

Kiến trúc bên trong của nhà thờ nâng lên ba tầng, được chiếu sáng bởi các cửa sổ kính màu lớn. Hành lang đôi xoay quanh gian giữa. Phong cách Gothic được đặc trưng bởi mái vòm có gân.


Gian giữa dành riêng cho các tín hữu trong thời gian phục vụ, gian giữa đòi hỏi một không gian rộng rãi để chứa một số lượng lớn các tín hữu. Được nâng lên từ mặt đất đến các hầm, tạo thành lối đi trung tâm của tòa nhà.

Việc xây dựng trung tâm của Nhà thờ Đức Bà bắt đầu vào năm 1182 trên bốn vịnh. Sau khi tạm dừng để xây dựng mặt tiền phía tây vào năm 1208, việc xây dựng của nó được tiếp tục vào năm 1218. Nó bao gồm mười nhịp. Một nhịp tương ứng với khoảng trống giữa mỗi trụ. Hai nhịp đầu tiên hỗ trợ việc xây dựng lên đến các tháp. Chúng cũng đóng vai trò như một quá trình chuyển đổi sau khi qua cổng. Các cột trụ, mái vòm, mái vòm và các cột nhỏ làm nổi bật hiệu ứng của phương thẳng đứng. Các phương thẳng đứng này bị phá vỡ theo chiều ngang bởi các vòm và đầu cột. Nhịp điệu thường xuyên này giữa các phương dọc và các phương ngang mang lại cho gian giữa sự hài hòa tuyệt vời.

Xung quanh gian trung tâm, ngoài hàng cột, một khoảng trống được thiết kế để cho các tín đồ đi vòng quanh. Không gian này được gọi là hành lang. Nhà thờ Đức Bà Paris được đặc trưng bởi một hàng cột đôi tạo thành các lối đi bên cạnh. Khi tòa nhà được mở rộng vào thế kỷ XIII, các nhà nguyện được đặt xung quanh các lối đi. Những lối đi đôi này và hành lang đôi của dàn hợp xướng là một ví dụ độc đáo trong kiến ​​trúc tôn giáo thời Trung cổ.

Các khán đài nằm phía trên các cột trụ. Chúng có cùng chiều rộng với các lối đi bên cạnh và có các vịnh đôi trong một hình vòm nhọn. Chúng được thiết kế để phù hợp với những nghệ sĩ hợp xướng hát trong buổi lễ. Ở phía tây, phòng trưng bày có cây đàn organ lớn.

Các cột trụ giống như những cột trụ của các tòa nhà cổ, có hình dạng tròn được trang trí bởi các đầu cột Corinthien. Ở hàng thứ hai, chúng xen kẽ giữa các cột trụ đơn giản và các cột trụ được trang bị các cột nhỏ, nghĩa là được cắt từ một mảnh đá duy nhất. Các cột khác trong tiểu cảnh đỡ mái vòm của khán đài.


Việc bổ sung các nhà nguyện thế kỷ XIII xung quanh gian giữa làm tối bên trong tòa nhà. Tuy nhiên, kiến ​​trúc Gothic được thiết kế để tạo ánh sáng cho nội thất của tòa nhà. Trong phiên bản đầu tiên của nó, vào thế kỷ 12, nhà thờ tăng lên bốn cấp độ: mái vòm lớn, phòng trưng bày, hoa hồng và cửa sổ cao. Những bông hoa hồng này vẫn còn được nhìn thấy trên vịnh đầu tiên và ở đường giao nhau giữa transept và dàn hợp xướng. Để làm nổi bật sự xâm nhập của ánh sáng vào tòa nhà, các cửa sổ cao đã được mở rộng vào thế kỷ XIII. Kể từ đó, nhà thờ chỉ còn 3 tầng.

Bên trong, ngay tại giữa thánh đường, hai hàng cột với vòm trần trên cao, tượng trưng cho lối kiến trúc Pháp vào thế kỷ XIII: đường nét thanh thoát nhưng táo bạo với những chạm trổ tinh vi.

Sàn Nhà Thờ Đức Bà cũng như các giáo đường công giáo khác thường có cấu trúc như hình dấu thánh giá. Đầu thánh giá hướng về phương Đông/East (hướng về Jerusalem). Phần transept là phần đi ngang qua thân chính của nhà thờ với cánh bắc và cánh nam, đôi khi có cửa. Chân của dấu thập thánh giá nằm cuối phương Tây/West, là nơi có đặt cửa vào chính điện.


Ca đoàn phụng vụ dành riêng cho nghi lễ tôn giáo. Bên ngoài, nó tương ứng với đỉnh của nhà thờ. Nhà thờ Thiên chúa giáo quay mặt về phía đông/tây. Phần này hướng về Jerusalem, thành phố nơi Chúa Jesus Kito bị đóng đinh. Dàn hợp xướng được tạo thành từ bốn vịnh nằm nghiêng được đóng lại bởi một chóp hình bán nguyệt với năm cạnh. Nó có các yếu tố độ cao tương tự như gian giữa và cũng có một hành lang đôi.

Ngoài ra thì bên trong Nhà Thờ còn có phòng Thờ cùng với 29 nhà nguyện bao xung quanh, phục vụ cho các Tu sĩ, Linh Mục và giáo dân.

Nguyễn Quốc Huy

Post a Comment

Đăng nhận xét